همه چیز درباره واکسن دو ماهگی
واکسن دو ماهگی، به عنوان دومین مرحله از واکسیناسیون کودک پس از واکسن بدو تولد، یک فرایند تنش‌زا و دشوار برای مادر و کودک است. همچنین، واکسن دو ماهگی گاهی همراه با عوارضی است که باعث نگرانی بیشتر والدین میشود. در ادامه، توضیح می‌دهیم که واکسن دوماهگی نوزاد برای چه هدفی است و چگونه می‌توان تب بعد از آن را کنترل کرد.
واکسن دو ماهگی، یکی از واکسن‌های مورد استفاده در مرحله دوم واکسیناسیون نوزادان است. این واکسن طبق جدول زمان‌بندی واکسیناسیون کودکان در ایران، شامل دو نوع واکسن است: واکسن فلج اطفال خوراکی و واکسن پنجگانه تزریقی که به آن پنتاوالان نیز معروف است. هدف از این واکسن‌ها، ایجاد ایمنی در برابر بیماری‌های خاصی است که در این مرحله از رشد و توسعه نوزادان شایع هستند.
واکسن پنجگانه، جزو واکسن‌های دو ماهگی است و شامل واکسن سه‌گانه به همراه واکسن هپاتیت ب (HepB) و واکسن هموفیلوس آنفلوانزای تیپ ب (Hib) میشود. واکسن سه‌گانه خود شامل واکسن‌های کزاز، دیفتری و سیاه‌سرفه است. بنابراین، واکسن پنجگانه شامل پنج واکسن است که همگی در این مرحله از واکسیناسیون به نوزاد تزریق می‌شوند.
اولین واکسن در دوره دو ماهگی: واکسن پنجگانه
از جمله اجزای تشکیل‌دهنده واکسن سه‌گانه، واکسن سیاه‌سرفه است که برخی از کودکان ممکن است نسبت به آن واکنش‌های زیر را نشان دهند:
۱. تب بالای ۴۰ درجه سانتیگراد در طی ۴۸ ساعت پس از تزریق واکسن
۲. تشنج در طی ۷۲ ساعت پس از تزریق واکسن
۳. گریه شدید نوزاد بیش از ۳ ساعت در طی ۴۸ ساعت پس از تزریق واکسن
۴. واکنش کلاپس هیپوتونیک در طی ۴۸ ساعت پس از تزریق واکسن. کلاپس هیپوتونیک شامل کاهش قدرت عضلانی، کاهش سطح هوشیاری، تغییر رنگ پوست به صورت پریده و یا کبودی صورت کودک است.
در صورت بروز هر یک از این واکنش‌ها، باید به پزشک مراجعه کرده و در مورد ممنوعیت یا احتیاط‌های لازم در مورد واکسن پنجگانه با او مشاوره کنید.
لطفاً توجه داشته باشید که طبق دستورالعمل کشوری واکسیناسیون، دریافت نوبت‌های بعدی واکسن‌های حاوی واکسن سیاه‌سرفه مانند واکسن‌های سه‌گانه و پنجگانه، هیچ ممنوعیتی ایجاد نمی‌کند. در صورت بروز واکنش‌های مثل تب بالا، تشنج، گریه شدید یا کلاپس هیپوتونیک، توصیه میشود اقدامات حمایتی مانند تغذیه مناسب از طریق شیر، مصرف داروهای تب‌بر مانند استامینوفن و مصرف داروهای مناسب در صورت بروز احتمالی تشنج انجام شود.
2- با این حال، در صورت بروز کما و کاهش سطح هوشیاری در طی ۷ روز پس از تزریق واکسن (بخصوص اگر علت دیگری برای آن مشخص نشود)، دریافت دوز بعدی واکسن‌های سه‌گانه و پنجگانه ممنوع است. در این موارد، باید با مشاوره یک پزشک متخصص، به‌جای آنها واکسن دوگانه تزریق شود
3- یکی از نوع‌های واکنش‌های حساسیتی که پس از تزریق واکسن رخ می‌دهد، واکنش آنافیلاکسی است. این واکنش به واکسن یا ترکیبات موجود در آن واکسن وابسته است. علائم و نشانه‌های واکنش آنافیلاکسی شامل سوزش، خارش، تنگی نفس، تب، ورم صورت یا بدن، کاهش فشار خون، شوک یا در موارد شدیدتر، ممکن است منجر به مرگ شود. این واکنش معمولاً نیم ساعت پس از تزریق واکسن رخ می‌دهد. در صورتی که سابقه واکنش حساسیتی آنافیلاکسی نسبت به واکسن یا یکی از اجزای آن وجود داشته باشد، دریافت واکسن باید قطعی ممنوع شود. به عنوان مثال، اگر واکنش آنافیلاکسی نسبت به واکسن هموفیلوس آنفولانزای تیپ ب در واکسن پنجگانه رخ داده باشد، در نوبت بعدی دریافت واکسن، تزریق واکسن هموفیلوس آنفولانزای تیپ ب ممنوع است. در صورت بروز هر یک از علائم فوق، لازم است به نزدیک‌ترین مرکز درمانی مراجعه کنید
4- اگرچه وجود تشنج ساده پس از تب، کنترل صرع در سه ماه گذشته، سابقه خانوادگی از تشنج، فلج مغزی (CP) و تاخیر در تکامل، مانعی برای دریافت واکسن سیاه‌سرفه نمی‌باشد؛ اما در مواردی مانند اختلالات عصبی پیش‌رونده، تشنج کنترل نشده، صرع کنترل نشده، اسپاسم شیرخوارگی و یا سابقه تشنجی که تاکنون ارزیابی نشده است، تزریق واکسن‌های سه‌گانه و پنجگانه حاوی واکسن سیاه‌سرفه باید تا زمانی که توسط کانل ارزیابی گردد و نظر دقیق پزشک دریافت شود، به تعویق افتد.
5- در صورتی که کودک به بیماری شدید (با یا بدون تب) مبتلا شود، لازم است تا زمانی که حال عمومی او بهبود یابد، واکسیناسیون به تعویق بیافتد. اما باید توجه داشت که عفونت‌های خفیف (با یا بدون تب) مانند عفونت گوش، سرماخوردگی، اسهال خفیف و عفونت‌های خفیف دستگاه تنفسی بالایی و همچنین مصرف شربت آنتی بیوتیک برای نوزاد، مانعی برای واکسیناسیون ایجاد نمی‌کند.
لطفا توجه داشته باشید که در تمام مواردی که تزریق یک نوع واکسن ممنوع است، باید سایر واکسن‌ها بر اساس برنامه واکسیناسیون ملی تزریق شوند
دومین واکسن در دوره دو ماهگی: واکسن فلج اطفال
واکسن فلج اطفال دارای دو نوع خوراکی (OPV) و تزریقی (IPV) است. شکل خوراکی آن به صورت قطره‌ای است که در واکسناسیون دو ماهگی نوزاد نیز به کودک خورانده میشود.
توجه: در تمامی موارد زیر، توصیه میشود با پزشک یا متخصص بهداشت کودکان مشورت کنید.
– مصرف هر نوع نوشیدنی شیری، از جمله شیر مادر، ممنوعیتی برای دریافت واکسن فلج اطفال خوراکی ایجاد نمی‌کند. در نتیجه، قطع شیر قبل از اقدامات قبل از واکسیناسیون دو ماهگی لازم نیست.
– در صورت استفراغ در کمتر از ۳۰ دقیقه پس از دریافت قطره واکسن فلج اطفال، باید دوباره قطره‌ای را دریافت کنید.
– در صورتی که کودک مبتلا به اسهال شدید است و قطره واکسن فلج اطفال خوراکی را دریافت می‌کند، باید حداقل یک ماه بعد یک دوز اضافی از واکسن فلج اطفال خوراکی را دریافت کند.
– تجویز واکسن فلج اطفال خوراکی به کودکان مبتلا به عفونت HIV بدون علامت مشکلی ندارد. اما در صورت ابتلا به عفونت HIV علامت‌دار و یا بیماری نقص ایمنی شدید، باید به جای شکل خوراکی، از واکسن فلج اطفال تزریقی استفاده شود.
در موارد زیر، استفاده از واکسن فلج اطفال خوراکی ممنوع است و باید به جای آن از واکسن فلج اطفال تزریقی استفاده شود:
1. ابتلا به عفونت HIV علامت‌دار.
2. بیماری نقص ایمنی شدید.
3. کودکان تحت درمان با داروهای ضعیف‌کننده سیستم ایمنی، مانند داروهای شیمی‌درمانی و کورتیکوستروئیدها.
4. مبتلایان به لوسمی، لنفوم و یا سایر انواع سرطان.
5. کودکان تحت درمان با رادیوتراپی.
6. حضور فردی با نقص ایمنی در منزل.
در این موارد، به جای واکسن فلج اطفال خوراکی، باید از واکسن فلج اطفال تزریقی استفاده شود.
توجه: در تمامی موارد زیر، توصیه میشود با پزشک یا متخصص بهداشت کودکان مشورت کنید.
1. اگر کودک دچار آترزی مری باشد و جراحی گاستروستومی (گاستریک استومی) انجام شده باشد، بهتر است از واکسن فلج اطفال تزریقی به جای واکسن فلج اطفال خوراکی استفاده شود.
2. در صورت سابقه واکنش حساسیت آنافیلاکسی به واکسن یا یکی از اجزای آن، مصرف واکسن به طور قطعی ممنوع است.
3. در صورتی که کودک به بیماری متوسط تا شدید (با یا بدون تب) مبتلا است، واکسیناسیون باید تا زمان بهبودی حال عمومی به تعویق بیفتد. اما توجه داشته باشید که عفونت‌های خفیف با یا بدون تب مانند عفونت گوش، سرماخوردگی، اسهال خفیف و عفونت‌های خفیف دستگاه تنفسی فوقانی، و همچنین مصرف آنتی‌بیوتیک، مانعی برای واکسیناسیون ایجاد نمی‌کند.
مکان تزریق واکسن دوماهگی نوزاد:
یکی از سوالات شایع والدین این است که واکسن دوماهگی نوزاد به کجا تزریق میشود. واکسن دوماهگی شامل واکسن پنج گانه است و معمولاً در قسمت جلویی و خارجی ران سمت چپ تزریق میشود. تزریق واکسن پنج گانه دوماهگی به صورت عمیق و داخل عضلانی انجام میشود. انجام تزریق عمیق واکسن بسیار اهمیت دارد و می‌تواند از عوارض پوستی احتمالی پس از تزریق واکسن جلوگیری کند.
زمان تزریق واکسن دوماهگی:
اگرچه نام واکسن دوماهگی نوزاد زمان تزریق آن را مشخص می‌کند، اما برای پاسخ به سوال شما باید بگوییم که تزریق واکسن دوماهگی نوزاد پس از گذشت دو ماه از تولد انجام میشود، به عبارتی در پایان دوماهگی. ما توصیه می‌کنیم که از تاخیر در تزریق واکسن دوماهگی اجتناب کنید تا به بهترین نحو از مزایای این واکسن برای سلامتی نوزادتان بهره‌مند شوید.
عوارض شایع واکسن دوماهگی:
عوارض واکسن دوماهگی به صورت زیر است:
– واکنش محل تزریق: این عارضه یک واکنش حساسیتی است که به صورت ورم، درد، حساسیت در محل تزریق، سفتی عضله در محل تزریق و گاهی تخریب اندک بافت محل تزریق رخ می‌دهد. این عارضه به طور کلی نیاز به درمان خاصی ندارد و خودبه‌خود بهبود می‌یابد. برای کاهش این عارضه، می‌توانید از مسکن‌ها و استفاده از کمپرس سر (سرپوش سرد) استفاده کنید. همچنین، قرار دادن یک پارچه سرد و مرطوب (نه یخ) نیز می‌تواند به کاهش درد کودک کمک کند.
لطفاً توجه داشته باشید که این عوارض شایع هستند و بیشترین موارد آنها از خود گذر می‌کنند. در هر صورت، در صورت بروز هرگونه عارضه ناشی از واکسن، توصیه میشود با پزشک یا متخصص بهداشت کودکان مشورت کنید.
آیا عوارض پس از دریافت واکسن دوماهگی خطرناک هستند؟
بعد از انجام واکسیناسیون دوماهگی، بسیاری از کودکان ممکن است عوارض و علائمی را تجربه کنند که برای والدین نگران‌کننده باشد. اما بیشتر عوارض پس از واکسیناسیون، که در ادامه به آنها اشاره خواهیم کرد، بی‌خطر هستند و به طور خودبخود بهبود می‌یابند. برای مثال، تب پس از واکسن در برخی موارد ممکن است نیازمند درمان با داروهای تب‌بر باشد؛ همچنین در تعداد کمی از کودکان، واکنش‌های حساسیتی شدید مانند شوک آنافیلاکسی نیز رخ می‌دهد و در این موارد نیاز به درمان فوری دارد و از موارد منع مصرف نوبت بعدی همان واکسن است. عفونت در محل تزریق واکسن نیز بسیار نادر است.
به همین دلیل، در صورت بروز هرگونه عارضه پس از واکسن دوماهگی، توصیه میشود با پزشک یا متخصص بهداشت کودکان مشورت کنید تا وضعیت را بررسی و به شما راهنمایی کنند.
چگونه می‌توانیم جلوی سفت شدن جای واکسن دوماهگی را بگیریم؟
واکسن دوماهگی ممکن است باعث درد شود. برای کاهش احتمال سفت شدن جای واکسن و همچنین کاهش درد آن، می‌توانید از کمپرس سرد استفاده کنید. کمپرس سرد را هر ۲ ساعت، ۱۵ دقیقه در محل تزریق قرار دهید. استفاده از کمپرس سرد تا دو روز بعد از واکسیناسیون، به کاهش سفت شدن جای واکسن دوماهگی کمک می‌کند. به طور معمول، سفتی جای واکسن تا دوماه بعد از واکسیناسیون رفع میشود. با این حال، اگر سفتی جای واکسن همراه با علائمی مانند تب افزایش‌یافته، تغییر رنگ شدید و درد شدید باشد، این ممکن است نشان‌دهنده شروع یک آبسه عفونی باشد که حتماً باید توسط پزشک بررسی شود. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره سفت شدن جای واکسن، می‌توانید به مقالات مرتبط مراجعه کنید.
تب پس از واکسن دوماهگی: یکی از شایع‌ترین عوارض پس از واکسن دوماهگی تب است. برای کاهش تب، می‌توانید از استامینوفن استفاده کنید. استامینوفن را هر ۴ تا ۶ ساعت و حداکثر ۵ بار در ۲۴ ساعت مصرف کنید. روش‌های دیگری مانند استفاده از گلاب برای کاهش تب کودک، مصرف مایعات فراوان، استفاده از پاشویه و پوشیدن لباس‌های خنک نیز به کاهش تب پس از واکسن دوماهگی کمک می‌کنند.
علاوه بر این، ممکن است علائمی مانند سردرد، کاهش اشتها، عدم تمایل به شیرخوردن، اسهال و درد عضلانی پس از واکسن دوماهگی رخ دهد، که با مصرف مسکن و مایعات اضافی، این علائم کاهش می‌یابند. بیشترین تأثیر این علائم معمولاً در طی سه تا چهار روز پس از واکسن دوماهگی مشاهده میشود.
چقدر درد پس از واکسن دوماهگی طول می‌کشد؟
به طور معمول، عوارض و علائم بعد از واکسن دوماهگی پس از گذشت 3 تا 4 روز از تزریق کاهش می‌یابند و بهبود می‌یابند. اگر علائم کودک شما کاهش نیابد، بدتر شود یا عوارضی مانند اسهال و استفراغ به آن اضافه شود، حتماً باید به پزشک مراجعه کنید. به عنوان مثال، اگر تب پس از واکسن دوماهگی پس از 3 روز کاهش نیابد یا کودک دچار تشنج شود، حتماً باید به پزشک مراجعه کنید.
اشتباهات متداول درباره واکسن دو ماهگی کودک
بسیاری از مادران اعتقاد دارند که واکسن‌زدن نوزاد در هنگام سرماخوردگی اشتباه است و یا واکسن دوماهگی با مصرف آنتی‌بیوتیک تداخل دارد. اما در واقعیت اینگونه نیست و موارد زیر دلیلی برای تعویق یا ممنوعیت واکسیناسیون نیستند:
1. بیماری‌های خفیف مانند سرماخوردگی نوزاد، عفونت گوش میانی و اسهال خفیف.
2. دوره نقاهت پس از یک بیماری.
3. دریافت آنتی‌بیوتیک.
4. دریافت داروهای ضدویروسی، به جز در مورد واکسن آبله‌مرغان و واکسن زنده آنفولانزا.
5. نارس بودن شیرخوار.
6. وزن کم هنگام تولد.
7. تماس خانگی با خانم باردار.
8. تغذیه با شیر مادر.
9. سوءتغذیه.
10. ابتلا به زردی در دوران نوزادی.
11. بیماری‌ها و شرایط پایدار و غیرپیش‌رونده عصبی مانند سندرم داون.
بنابراین، تزریق واکسن دوماهگی برای کودکی که تب دار است یا آنتی‌بیوتیک مصرف می‌کند، ممنوع نیست و می‌توان آن را انجام داد.
روش‌های مراقبت پس از واکسن دو ماهگی
مراقبت‌های پس از واکسن دو ماهگی به کاهش درد و عوارض مربوط به تزریق کمک زیادی می‌کنند. در زیر روش‌های مراقبت پس از واکسن دو ماهگی آمده است:
1. پوشاندن لباس‌های گشاد: پس از واکسن نوزاد دو ماهه، از پوشاندن لباس‌های تنگ و فشار زیاد بر محل تزریق خودداری کنید.
2. استحمام و شستشو: بعد از واکسن و شروع به بهبود، استحمام یا شستشوی محل تزریق هیچ مشکلی ندارد.
3. استفاده از کمپرس سرد: استفاده از کمپرس سرد بر روی محل تزریق می‌تواند سفتی و درد را کاهش دهد. برای این کار می‌توانید از یک پارچه سرد و مرطوب استفاده کنید.
4. تماس پوستی با مادر: تماس پوستی نوزاد با پوست مادر می‌تواند به آرامش کودک کمک کند. این اقدام می‌تواند احساس امنیت و آرامش را در نوزاد ایجاد کند.
5. استفاده از پارچه سرد و مرطوب: یک پارچه سرد و مرطوب را بر روی محل تزریق قرار داده و به آرامی فشار دهید. این روش نیز می‌تواند در کاهش درد پس از واکسن دو ماهگی مؤثر باشد.
با اتخاذ مراقبت‌های مناسب پس از واکسن دو ماهگی، می‌توانید بهباورهای نادرست درباره واکسن دو ماهگی کودک
بسیاری از مادران فکر می‌کنند که واکسن زدن نوزاد در هنگام سرماخوردگی اشتباه است یا واکسن دو ماهگی و مصرف آنتی‌بیوتیک با هم تداخل دارند! بهتر است بدانید موارد زیر دلیلی برای تعویق یا ممنوعیت واکسیناسیون نیستند:
– بیماری خفیف مانند ظهور علائم سرماخوردگی نوزاد، عفونت گوش میانی و اسهال خفیف.
– دوره نقاهت پس از یک بیماری.
– دریافت آنتی‌بیوتیک.
– دریافت داروهای ضدویروسی، به جز در مورد واکسن آبله‌مرغان و واکسن زنده آنفولانزا (در این مقاله بخوانید واکسن آبله مرغان در چند ماهگی تزریق میشود).
– نارس بودن شیرخوار.
– وزن کم هنگام تولد.
– تماس خانگی با خانم باردار.
– تغذیه با شیر مادر.
– سوء تغذیه.
– ابتلا به زردی در دوران نوزادی.
– بیماری‌ها و شرایط پایدار و غیرپیش‌رونده عصبی مانند سندرم داون.
بنابراین، تزریق واکسن دو ماهگی برای کودکی که تب‌دار است یا کودکی آنتی‌بیوتیک مصرف می‌کند، ممنوع نیست و می‌توان آن را انجام داد.
نظرات کاربران